Theo quy định tại Điều 28 của Luật Thương mại 2005 về xuất nhập khẩu hàng hóa: "Xuất nhập khẩu là hoạt động mua bán của thương nhân Việt Nam với thương nhân nước ngoài theo hợp đồng mua bán hàng hóa, bao gồm cả tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập, chuyển nhượng hàng hóa qua biên giới."
Đặc điểm chính của hoạt động xuất nhập khẩu:
Thị trường rộng lớn và khó kiểm soát: Hoạt động xuất nhập khẩu diễn ra trên thị trường quốc tế, rộng lớn và khó kiểm soát hơn thị trường trong nước.
Chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố: Xuất nhập khẩu bị chi phối bởi nhiều yếu tố như chính sách, kinh tế, chính trị và pháp luật của các quốc gia.
Thanh toán bằng ngoại tệ và vận chuyển hàng hóa qua biên giới: Hàng hóa được mua bán bằng ngoại tệ và vận chuyển qua biên giới quốc gia, phải tuân thủ theo các thông lệ thương mại quốc tế.
Nhà nước quản lý trực tiếp: Nhà nước trực tiếp quản lý hoạt động xuất nhập khẩu thông qua các công cụ chính sách như chính sách thuế, hạn ngạch, quy định về hàng hóa xuất nhập khẩu và các văn bản pháp lý khác.
Vai trò của xuất nhập khẩu trong nền kinh tế - xã hội
Xuất nhập khẩu đóng vai trò rất quan trọng trong các hoạt động kinh tế và xã hội. Nó không chỉ thúc đẩy phát triển kinh tế mà còn giúp giải quyết vấn đề cung - cầu cho sản xuất của người dân. Cụ thể, xuất nhập khẩu có một số vai trò then chốt như:
Vai trò của hoạt động xuất khẩu
Xuất khẩu là hoạt động kinh tế then chốt đối với nền kinh tế của mỗi quốc gia, bao gồm cả Việt Nam. Xuất khẩu mở ra nhiều cơ hội như:
Mở rộng thị trường kinh doanh và gia tăng doanh thu cho doanh nghiệp
Nâng cao nhận diện thương hiệu và vị thế trên thị trường quốc tế
Mang lại nguồn ngoại tệ lớn cho đất nước, thúc đẩy phát triển kinh tế toàn cầu
Vai trò của hoạt động nhập khẩu
Cũng giống như xuất khẩu, nhập khẩu cũng đóng vai trò quan trọng trong tiến trình phát triển kinh tế của một quốc gia. Nhập khẩu vừa đủ, không dư thừa, mang lại một số lợi ích như:
Giải quyết vấn đề thiếu hụt hàng hóa: Đối với những mặt hàng mà đất nước không thể tự sản xuất được, nhập khẩu là cách thức duy nhất để giải quyết tình trạng thiếu hụt hàng hóa trong nước.
Đa dạng hóa nguồn cung hàng hóa cho thị trường trong nước
Kích thích các doanh nghiệp trong nước cải tiến và thích nghi với cạnh tranh
Nhìn lại hoạt động Xuất nhập khẩu Việt Nam năm 2022
Theo Tổng cục Thống kê, sau hơn 2 năm khó khăn do đại dịch COVID-19, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu cả năm 2022 đạt mức kỷ lục 732,5 tỷ USD, tăng 9,5% so với năm 2021. Cán cân thương mại hàng hóa năm 2022 đạt thặng dư 11,2 tỷ USD.
Trong những tháng đầu năm 2022, đại dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế, đặc biệt là xuất nhập khẩu hàng hóa. Các quốc gia có xu hướng sử dụng hàng hóa trong nước thay thế hàng nhập khẩu, nhất là trong lĩnh vực nông sản và thủy sản. Bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động nhanh chóng và khó lường, gia tăng rủi ro cho thị trường tài chính, tiền tệ, an ninh năng lượng và an ninh lương thực toàn cầu.
Tuy nhiên, nhờ các biện pháp kiểm soát hiệu quả, tình hình dịch bệnh được dần kiểm soát vào nửa cuối năm, giúp nền kinh tế phục hồi mạnh mẽ. Ước tính tổng sản phẩm quốc nội (GDP) cả năm 2022 đạt mức tăng trưởng 8,02% so với cùng kỳ năm trước, đây là mức tăng trưởng cao nhất trong giai đoạn từ 2011 đến 2022. Trong bức tranh khích lệ đó, hoạt động xuất nhập khẩu nổi bật với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt kỷ lục 700 tỷ USD.
Thực trạng Xuất nhập khẩu Việt Nam năm 2023 (tính đến tháng 9)
Theo Tổng cục Thống kê, tính đến tháng 9 năm 2023, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu ước đạt 60,53 tỷ USD, giảm 2,5% so với tháng trước nhưng tăng 3,6% so với cùng kỳ năm ngoái. Luỹ kế 9 tháng, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 497,66 tỷ USD, giảm 11% so với cùng kỳ năm ngoái, trong đó kim ngạch xuất khẩu giảm 8,2% và kim ngạch nhập khẩu giảm 13,8%. Cán cân thương mại hàng hóa 9 tháng đầu năm 2023 ước tính đạt thặng dư 21,68 tỷ USD.
Về cơ cấu hàng hóa xuất khẩu Việt Nam 9 tháng đầu năm 2023.
Nhóm nhiên liệu và khoáng sản ước đạt 3,21 tỷ USD, chiếm 1,2%.
Nhóm hàng công nghiệp chế biến ước đạt 229,22 tỷ USD, chiếm 88,3%.
Nhóm hàng nông, lâm sản ước đạt 20,6 tỷ USD, chiếm 7,9%.
Nhóm thủy sản ước đạt 6,64 tỷ USD, chiếm 2,6%.
Về cơ cấu hàng hóa nhập khẩu Việt Nam 9 tháng đầu năm 2023. Bản dịch là:
Nhóm nguyên liệu ước đạt 223,08 tỷ USD, chiếm 93,7%. Trong đó, nhóm máy móc, thiết bị, phụ tùng chiếm 45,5% và nhóm nguyên vật liệu chiếm 48,3%.
Nhóm hàng tiêu dùng ước đạt 14,91 tỷ USD, chiếm 6,3%.
Theo các chuyên gia của Virtus Prosperity, sản xuất công nghiệp và hoạt động xuất nhập khẩu giảm trong 9 tháng qua là do: Giảm chi tiêu của các đối tác nhập khẩu chính: Các nền kinh tế lớn - là đối tác xuất khẩu của Việt Nam như Hoa Kỳ và EU - đang cắt giảm chi tiêu cho các mặt hàng thông thường và xa xỉ, dẫn đến giảm lượng hàng hóa được đặt hàng từ Việt Nam. Sức ép cạnh tranh từ Trung Quốc: Việc Trung Quốc mở cửa thị trường cũng tạo ra sức ép cạnh tranh cho các mặt hàng xuất khẩu tương tự của Việt Nam. Những khó khăn của doanh nghiệp: Doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn do: Giảm đơn hàng nước ngoài; Sức mua nội địa hạn chế; Chi phí đầu vào cao; Khó khăn tiếp cận tín dụng...
Chính vì vậy, dự báo trong quý 4 năm 2023, hoạt động xuất khẩu sẽ tiếp tục khởi sắc do: Lạm phát tại các nền kinh tế lớn như Mỹ và châu Âu có xu hướng giảm nhiệt: Điều này giúp người dân tại các nước này có khả năng chi tiêu cho hàng hóa nhập khẩu tăng trở lại. Mức tồn kho ở các quốc gia đang dần giảm: Khi hàng tồn kho giảm, nhu cầu nhập khẩu hàng hóa mới sẽ gia tăng. Nhu cầu hàng hóa tăng cao dịp cuối năm: Mùa lễ hội cuối năm thường kích thích nhu cầu mua sắm, tạo điều kiện cho hoạt động xuất khẩu tăng trưởng. Thừa hưởng lợi ích từ dịch chuyển chuỗi cung ứng: Xu hướng các tập đoàn đa quốc gia dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam sẽ mang lại nhiều cơ hội cho hoạt động xuất khẩu của Việt Nam.